Schipper, waar vaart gij henen?

Als een donderslag bij heldere hemel, zo kwam jouw overlijdensbericht bij ons aan, Schipper. We konden het amper geloven. Jouw levensbootje, dat tot voor kort aan de Brusselse kade lag aangemeerd, doorstond de laatste storm niet meer en is nu losgeslagen voor zijn laatste reis.

Want schipper was je, Nandje. Voor heel naoorlogs Vlaanderen blijf je in het collectieve geheugen vastgeankerd als 'de schipper' in 'Schipper naast Mathilde', het eerste televisiefeuilleton dat de Belgische televisie tussen 1955 en 1959 uitzond en bijzonder populair was. Jij was een van de bekendste pioniers van het flikkerende beeldscherm.

Daar leerde je je levenspartner Chris Lomme kennen in de gedaante van Marieke, die letterlijk als kerstacadeau voor de zus van de schipper werd binnengedragen. De jeugdige Chris, toch vijftien jaar jonger maar dat deerde niemand, zou voor het leven bij jou blijven, een zorgzame, liefhebbende vrouw voor een getekende man, want dat was je toch? Je had net een pijnlijke scheiding achter de rug en dan zie je het leven zwart in. En toen kwam Zij. Toen reeds een Madame. Ze voelde zich geroepen om van die intrieste man, die van geen vrouw meer wou weten, een gelukkig man te maken. En was dat geen geschenk uit de hemel, Nandje? Een deux ex machina noemt men dat in de oud-Griekse tragedie (maar dat hoef ik jou niet te vertellen). Een tragedie zou jouw leven met la Lomme zeker niet worden. Jullie vormden een droomkoppel. 'Zoals Nand met fonkelende ogen naar zijn Chris keek, dat was echte liefde', verklaarde Marijke Pinoy.

Het scheepje van de schipper was vertrokken voor een lange, mooie liefdesreis.

Je vond het wel leuk, niet, die tv-feuilletons? Zo raaktje je dat label van 'de schipper' kwijt, dacht je. Maar net zoals Chris Marieke bleef voor de goegemeente en Jan Reusens Sander (telkens Jan Reusens in de schouwburg zijn opwachting maakte, hoorde ik mijn buren tegen elkaar fluisteren: 'Kijk, Sander!') bleef Buyl voor een generatie levenslang 'de schipper'. Maar voor het jonge volkje was je Axel North, de pientere detective (1965) of de nar Fulco in 'Het Zwaard van Ardoewaan' (1972). 

Het zou nog meer dan twintig jaar duren vooraleer je je weer vertoonde in een tv-reeks. In 'Ons Geluk' (1996, VTM), 'Stille Waters' (2001, VRT) en de Kavijaks (2005, VTM) zette je puike prestaties neer en lof was jouw deel. 'Hij kan het nog…'

Ofschoon jouw carrière op het witte doek met kleine rolletjes in Vlaamse films zoals 'De Witte' (1934) begon, trok je dat niet meteen door. Slechts op latere leeftijd aanvaardde je nog rollen in 'Olivetti 82' (2001) en 'Die Bluthochzeit' (2005), maar het hoogtepunt was beslist je indrukwekkende prestatie in 'Vidange Perdue' (2006). Sommigen beweren dat je daar een kopie van jezelf neerzette: een brompot met een warm hart. Klopt dat? Misschien moeten we eens naar een van je collega's luisteren: 'Zo was hij: introvert, iemand die zich niet vlot bewoog onder de mensen, maar een schat van een mens', zegt  Jef Demedts. Het was ook het karakter dat de Schipper kenmerkte, de knorrige, koppige man met een gouden hart. 

Ja, met je  tv- en filmcarrière werd je een naam in Vlaanderen, een BV noemt men dat nu, maar je voorkeur ging ondubbelzinnig uit naar het theater en meer bepaald de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel, waar je zowel als acteur als directeur 52 jaar werkzaam was. Dat kwam niet zomaar uit de lucht gevallen. Als kind was je bij het kinderkoor van de Vlaamse Opera in Antwerpen geweest en had je kleinere rolletjes gespeeld. Je was een echt theaterbeest en introduceerde als het ware een nieuwe manier van acteren.

Het KVS-publiek aanbad je, dat weet je, en hoewel je alle soorten rollen aankon, keek men altijd met ongeduld uit naar de volgende komedie waarin je zou schitteren. Je had een onweerstaanbaar komisch talent, Nandje. De mensen lachten met tuiten en kregen al de kriebels als je je neus liet zien. Stond Buyl op de affiche, dan zat de zaal afgeladen vol.

Ook je collega's spraken vol lof over je professionaliteit en je uitzonderlijk talent. Niet alleen genoten ze in de coulissen of op de bühne met jou, maar ze 'pikten' ook dingen, de kneepjes van het métier (een mooier compliment van je collega's kun je niet krijgen), al schrok je er zeker niet voor terug om jongere acteurs (Johny Voners, Walter Moeremans, Jef Demedts en Chris Lomme zelf) tips te geven en hun het vak bij te brengen.

Het waren de hoogdagen van het Vlaamse toneel met klinkende namen als Senne Roufaer, Yvonne Lex, Anton Peeters, Ann Petersen, Jef Demedts, Bert Struys, Julien Schoenaerts.

En ja, ze zijn intussen allemaal van het toneel verdwenen. 

Je was de laatste van een unieke generatie, de laatste der groten.

Op 24 maart jl., drie dagen na het begin van de lente, ben je heengegaan.

Je stond tot je laatste snik op het toneel, want dat was wat je wou: je kon je geen leven zonder toneel voorstellen en niettegenstaande je hoge leeftijd bleef je doorgaan. Acteren was je leven. Ophouden met acteren zou je dood geweest zijn. Je zou helemaal weggedeemsterd zijn. 

Met het Ensemble Leporello moest je enkele dagen voordien nog een voorstelling van Fool for Love spelen. Je dreef het niet zo ver als Tommy Cooper om je laatste adem op de scène uit te blazen, maar toch… Je werd getroffen door een beroerte en liet je vervangen. 

Zesentachtig was je. Een gezegende leeftijd. Ieder mens zou hiervoor blindelings tekenen, zeker als men zag welke energie en levenskracht je nog uitstraalde. 

Ik weet het: het is altijd te vroeg, maar we moeten dankbaar zijn voor alles wat je ons gaf. Je was een monument, Nandje, een acteur om 'u' tegen te zeggen. Stuurs voor de buitenstaander, minzaam, maar tevens een mens die, dixit Paula Semer, veel affectie, genegenheid en bewondering kon opbrengen.

Behouden vaart, schipper. We zullen je niet vergeten en jouw scheepje met het langzaam kleiner wordende zeil aan de horizon zal op ons netvlies gebrand blijven.