zaterdag 29 december 2012

Heeft Rubens er een nieuw schilderij bij?

In het State Museum of Fine Art in Irbit, Rusland, werd een nieuw origineel werk van Rubens ontdekt, dat oorspronkelijk als kopie werd bestempeld. 'Maria rouwend met haar zuster Martha' is daardoor een nieuw trekpleister geworden voor het kleine museum.

Irbit in de Oeral
Irbit is een stadje van nog geen 40.000 inwoners in Centraal-Rusland dat een dikke 250 kilometer van de meest nabije grote stad Yekaterinaburg ligt.
Naast het Nationale Motorfietsmuseum is het State Museum of Fine Art het paradepaardje van het stadje. Het is gespecialiseerd in gravures. In de collectie vind je werk van Italiaanse, Nederlandse, Vlaamse, Duitse, Franse, Engelse, Spaanse, Zwitserse, Oostenrijkse, Poolse, Bulgaarse en Noord-Amerikaanse kunstenaars. Zo vind je er werk van Albrecht Dürer tot Franciso Goya. Ook vele Russische kunstenaars zijn er vertegenwoordigd.

Sensationele ontdekking
Midden november kondigde Valery Karpov, de directeur van het museum, aan dat er een nieuw origineel schilderij van Rubens was ontdekt. 'Maria rouwend met haar zuster Martha' werd oorspronkelijk beschouwd als een kopie van het werk dat momenteel in het Kunsthistorisch Museum van Wenen wordt tentoongesteld, maar tijdens de restauratie bleek dat het eigenlijk een origineel schilderij van de bekende Vlaamse kunstenaar betreft. Op het schilderij zie je een wenende Maria Magdalena en haar zus Martha: weent Maria Magdalena omdat ze na een zondig leven berouw betoont of is het omdat ze het graf van Jezus leeg heeft aangetroffen?

Restauratie
Antonina Nasedkina, kunstrestaurator, vertelt hoe ze tot de conclusie zijn gekomen dat het om een echte Rubens gaat: "Ze droeg een goudkleurige jurk, geel en met vernis donkerder gemaakt alsof het met een waas was bedekt. Toen we de vernis wegnamen bleek de jurk in een koude zilverkleur geschilderd. Het was een totaal verschillende tint en het veranderde ook totaal de sfeer van het schilderij. Het opende de weg naar meer nuances, subtiliteiten."

Door het vuil dat zich door de eeuwen heen op het schilderij had opgestapeld en de oude vergeelde vernis waren zelfs de tranen van Maria Magdalena niet meer te zien. Volgens Karpov kon niemand de ogen van een personage nooit zo mooi geschilderd hebben als Rubens. Geen van zijn leerlingen slaagde er ooit in om hem dat na te doen. Ook vond men de typische schilderstijl van Rubens terug voor de weergave van Magdalena's gelaat en haar armen. Daardoor was het zonneklaar dat een groot deel van dit werk alleen maar door de meester zelf kon zijn geschilderd. In bepaalde elementen herkent men echter wel de hand van Jordaens en van Dyck, beweert Victor Korobov, hoofd van de restauratieafdeling.
Geen kopie
In vergelijking met het werk in Wenen zijn er een aantal verschillen in de details. Zo is de rouwende Magdalena van Irbit levendiger, het gezicht is nobeler en het haar heeft de typische goudkleur van Rubens.
Het is trouwens bekend dat Rubens vaak verschillende versies van hetzelfde schilderij maakte, tot zelfs acht keer, en leerlingen als Antoon Van Dyck de opdracht gaf hem hierin bij te staan. Hijzelf zorgde dan voor de afwerking en het invullen van de details.
De werken in Wenen en Irbit kunnen echter geen kopies van elkaar zijn vermits er te duidelijke verschillen zijn, bijvoorbeeld wat betreft het haar van Maria Magdalena, de vorm van haar gezicht, de weergave van het haar en bepaalde voorwerpen om haar heen.
Geschiedenis van het schilderij
Het schilderij, dat omstreeks 1615-1620 tot stand kwam, zou aan het einde van de negentiende eeuw toebehoord hebben aan een leraar in een militaire academie, waarna het door de Bolsjewieken in de twintigste eeuw werd opgeëist en in 1931 geschonken aan het Hermitage Museum in Sint-Petersburg. 44 jaar later werd het in bruikleen gegeven aan het kleine museum Irbit. Omdat het in slechte staat verkeerde werd het in de archieven opgeborgen. In 2011 werd begonnen met de restauratie, onder andere dankzij de steun van het Hermitage Museum en enige subsidie van de overheid.
Of de conclusies die getrokken werden kloppen, moet nog worden uitgezocht. Ben van Beneden, directeur van het Rubenshuis in Antwerpen, is eerder sceptisch en steunt daarvoor vooral op het feit dat de zuster van Maria Magdalena onbeholpener is geschilderd. Of er al dan niet een bevestiging komt van deze sensationele ontdekking maakt niet uit voor de Hermitage, die reeds beloofde het werk niet te zullen terugvragen.